روش تدریس انفرادی چیست؟ مزایا و معایب آن کدامند؟ چطور میتوانیم به عنوان یک مدرس با معایب آن مقابله کنیم؟ مراحل انجام آن به صورت حرفه‌ای کدام است؟ آیا این روش برای ما و حوزه فعالیت ما مناسب است یا خیر؟ تاریخچه پیدایش آن به چه زمانی بر میگردد؟
در این مقاله از ب‌م‌م (بستر موفقیت مدرسان) قصد داریم به تمام این پرسش‌ها پاسخ دهیم و ببینیم چطور میتوانیم به کمک روش تدریس انفرادی در بازار آموزش به موفقیت قابل قبولی دست پیدا کنیم، پس در این مقاله با ما همراه باشید.
تعریف روش تدریس انفرادی
روش تدریس انفرادی روشی آموزشی است که در آن معلم و یا مدرس به طور مستقیم و جداگانه با هر یک از دانش آموزان تعامل برقرار کرده و به آنها اصطلاحا درس میدهد. در این روش، برنامه آموزشی، محتوا و سرعت یادگیری متناسب با نیازها، توانایی ها و علایق هر دانش آموز طراحی و اجرا می شود.
اهداف اصلی روش تدریس انفرادی عبارتند از:
- کمک به هر دانش آموز برای رسیدن به حداکثر پتانسیل یادگیری خود
- ایجاد فرصتی برای یادگیری عمیق و پایدار
- ارتقای انگیزه و علاقه به یادگیری
- پرورش تفکر خلاق و نقاد
- افزایش اعتماد به نفس و خودباوری
همچنین، برخی از ویژگی های کلیدی روش تدریس انفرادی عبارتند از:
- تمرکز بر دانش آموز: در این روش، معلم تمام توجه خود را به یک دانش آموز معطوف می کند و به نیازها و علایق او توجه ویژه ای نشان می دهد.
- فعالیت محور بودن: در روش تدریس انفرادی، دانش آموزان درگیر فعالیت های یادگیری متنوعی می شوند که به آنها کمک می کند تا مفاهیم را به طور عمیق تر یاد بگیرند.
- انعطاف پذیری: برنامه های آموزشی در روش تدریس انفرادی متناسب با نیازها و توانایی های هر دانش آموز طراحی می شوند، به همین دلیل این روش از انعطاف پذیری بالایی برخوردار است.
- ارزشیابی مستمر: در این روش، معلم به طور مداوم پیشرفت دانش آموز را رصد و ارزیابی می کند و در صورت نیاز برنامه آموزشی را اصلاح می کند.
روش تدریس انفرادی می تواند به صورت های مختلفی اجرا شود:
- آموزش خصوصی: در این روش، معلم به طور خصوصی با یک دانش آموز کار می کند.
- مطالعه مستقل: در این روش، دانش آموز با راهنمایی معلم به طور مستقل مطالعه و تحقیق می کند.
- پروژه های تحقیقاتی: در این روش، دانش آموزان به صورت انفرادی یا گروهی به انجام پروژه های تحقیقاتی می پردازند.
- استفاده از فناوری: در این روش، از ابزارها و فناوری های آموزشی مختلف برای ارائه آموزش به صورت انفرادی استفاده می شود.
تاریخچه مختصری از روش تدریس انفرادی
روش تدریس انفرادی قدمتی طولانی دارد و به دوران باستان باز می گردد. در آن زمان، فلاسفه و دانشمندان بزرگی مانند سقراط و افلاطون به طور خصوصی با شاگردان خود کار می کردند.
در قرن هفدهم، جان کمنیوس، پدر آموزش مدرن، بر اهمیت آموزش انفرادی تأکید کرد و روش هایی را برای آموزش کودکان به صورت جداگانه ارائه داد.
در قرن نوزدهم، روش های جدیدی برای آموزش انفرادی مانند آموزش برنامه ای و آموزش به کمک رایانه ابداع شد.
در قرن بیستم، با گسترش علم روانشناسی و شناخت بیشتر تفاوت های فردی دانش آموزان، اهمیت روش تدریس انفرادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.
امروزه، روش تدریس انفرادی به عنوان روشی مؤثر برای ارتقای کیفیت یادگیری دانش آموزان در سراسر جهان شناخته شده است و در بسیاری از مدارس و مراکز آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد.
در اینجا به برخی از نقاط عطف مهم در تاریخچه روش تدریس انفرادی اشاره می شود:
- قرن پنجم قبل از میلاد:سقراط و افلاطون به طور خصوصی با شاگردان خود کار می
- قرن هفدهم:جان کمنیوس، پدر آموزش مدرن، بر اهمیت آموزش انفرادی تأکید
- قرن نوزدهم:ابداع روش های جدیدی برای آموزش انفرادی مانند آموزش برنامه ای
- قرن بیستم:گسترش علم روانشناسی و شناخت بیشتر تفاوت های فردی دانش
- امروزه:روش تدریس انفرادی به عنوان روشی مؤثر برای ارتقای کیفیت یادگیری
برخی از افراد برجسته که در زمینه روش تدریس انفرادی تحقیق و کار کرده اند:
- جان کمنیوس (+)
- ب.ف. اسکینر
- سیدنی پرس
- رابرت م. گانیه
- کارل راجرز
مزایای روش تدریس انفرادی
- با توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان:
- هر دانش آموزی از نظر هوش، استعداد، سرعت یادگیری، سبک یادگیری و… آموزش و تعلیمی متناسب با خود را دریافت میکند.
- روش تدریس انفرادی به معلم کمک می کند تا به این تفاوت ها توجه کرده و در نتیجه به موفقیت مدرس و برندسازی شخصی او نیز کمک میشود.
- در این روش، معلم می تواند برنامه آموزشی را متناسب با نیازها و درخواست های دانش‌پژوه تغییر دهد.
- افزایش سرعت یادگیری:
- در روش تدریس انفرادی، دانش آموزان با سرعت خود و بدون نیاز به منتظر ماندن برای دیگران و یا عجله کردن برای رسیدن به سایرین، آموزش و تعلیم و تربیت مورد نیاز خود را دریافت میکنند.
- این امر به دانش آموزان کمک می کند تا مطالب را عمیق تر یاد بگیرند.
- افزایش انگیزه و علاقه دانش آموزان:
- روش تدریس انفرادی به دلیل تمرکز بر دانش آموز و فعالیت محور بودن آن، انگیزه دانش آموز و یا دانش پژوه را به مقدار زیادی بالا میبرد.
- این امر به دانش آموزان کمک می کند تا در یادگیری فعال تر باشند.
- ارتقای اعتماد به نفس و خودباوری:
- دانش آموزان در روش تدریس انفرادی با چالش هایی متناسب با توانایی هایی خود رو به رو میشوند و در نتیجه با پشت سر گذاشتن این چالش‌ها به کمک مدرس و یا استاد، اعتماد به نفس بالاتری کسب خواهند کرد.
- دریافت آموزش متناسب با سطح و هوش هر شخص منجر به افزایش اعتماد به نفس و خودباوری میشود.
- پرورش تفکر خلاق و نقاد:
- روش تدریس انفرادی به دانش آموزان فرصت می دهد تا به طور مستقل فکر کنند.
- بدیهی است که این امر به پرورش تفکر خلاق و تفکر نقادانه آنها کمک فراوانی خواهد کرد.
- جبران ناتوانی های یادگیری:
- این روش می تواند برای جبران ناتوانی های یادگیری دانش آموزان بسیار کمک کننده باشد چرا که مدرس میتواند به صورت اختصاصی و البته تخصصی به تعلیم و تربیت او بپردازد.
- کمک به دانش آموزان با استعداد:
- روش تدریس انفرادی می تواند به دانش آموزان با استعداد کمک کند تا اولا استعدادهای پیدا و پنهان خود را کشف کنند و دوما بدون تلف شدن وقتشان برای دیگران، از مدرس و استاد برای پرورش این استعدادها و توانایی ها بهره‌مند شوند.
- ایجاد فرصت های برابر برای یادگیری:
- روش تدریس انفرادی می تواند به ایجاد فرصت های برابر برای یادگیری برای افراد مختلف کمک نماید چرا که در این روش همه افراد بدون محدودیت، جنسی، هوشی، ذهنی و… از آموزش متناسب با توانایی و اهداف خود بهره میبرند.
- افزایش رضایت شغلی معلمان:
- روش تدریس انفرادی می تواند به افزایش رضایت شغلی معلمان کمک کند چرا که در این روش مدرس و یا استاد نتیجه کار خود را به صورت دقیق مشاهده میکند.
- انرژی مدرس صرف افراد گوناگون با سطوح مختلف هوش و توانایی نمیشود و این یعنی دست یابی به نتیجه بهتر و افزایش عزت نفس مدرس.
- به دلیل آن که در روش تدریس انفرادی تمام دانش پژوهان متناسب با مهارت و هوش خود آموزش میبینند، نتیجه بهتری از آموزش کسب میکنند و این یعنی ارتقای پرسونال برندینگ مدرس.
- ارتقای کیفیت آموزش:
- روش تدریس انفرادی می تواند به ارتقای کیفیت آموزش در مدارس و یا آموزش‌گاه های خصوصی کمک کند چرا که افراد و دانش پژوهان دقیقا آموزشی را دریافت میکنند که اولا به آن نیاز دارند و دوما متناسب با سطح هوشی و مهارتی آن ها هست.
علاوه بر مزایای ذکر شده، روش تدریس انفرادی می تواند مزایای دیگری نیز داشته باشد، مانند:
- کاهش اضطراب و استرس دانش آموزان
- افزایش تعامل و همکاری بین دانش آموزان و معلم
- ایجاد حس مسئولیت پذیری و استقلال در دانش آموزان
- تقویت مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری
با توجه به مزایای متعددی که روش تدریس انفرادی دارد، استفاده از این روش در کنار سایر روش های تدریس می تواند به ارتقای کیفیت یادگیری دانش آموزان کمک کند.
معایب روش تدریس انفرادی
- نیاز به زمان و تلاش بیشتر از سوی معلم:
روش تدریس انفرادی به دلیل نیاز به برنامه ریزی برای تک تک افراد میتواند به نسبت ساسیر روش های تدریس زمانگیر باشد به خصوص اگر قرار باشد چرا که در این روش مدرس باید برای تک تک دانش پژوهان برنامه درسی متفاوتی داشته باشد.
- نیاز به منابع آموزشی متنوع و متناسب با نیازهای فردی:
روش تدریس انفرادی ممکن است در حوزه هایی به منابع آموزشی متنوع و تهیه و جمع آوری این منابع نیاز داشته باشد. به عنوان مثال تدریس ریاضی برای فردی که در تیزهوشان است با دانش آموزی که در علم ریاضی مهارت ندارد، به منبع آموزشی متفاوتی نیاز دارد.
- امکان بروز مشکلاتی در مدیریت کلاس:
در آموزش‌های عمومی غیر خصوصی، ممکن است در حالی که معلم در حال تدریس و کار کردن با یک دانش آموز است، بقیه دانش آموزان حصوله شان سر برود و یا حتی همهمه کنند و این میتواند چالشی برای مدیریت کلاس باشد.
- هزینه ی بالا:
استفاده از روش تدریس انفرادی با توجه به انرژی و زمانی که از مدرس میگیرد، به طبع هزینه بالاتری هم به نسبت سایر آموزش‌ها و روش‌های تدریس میطلبد که البته با توجه به افزایش احتمال یادگیری و مزایایی که دارد شاید این افزایش هزینه در اکثر موارد معقول و حتی ناچیز باشد.
- عدم امکان تعامل و همکاری بین دانش پژوهان:
در روش تدریس انفرادی، دانش آموزان به صورت جداگانه آموزش میبینند و این یعنی هر کدام از دانش پژوهان تجربیات، ایده‌ها و پرسش های خود را به صورت جداگانه مطرح میکنند که این میتواند فرصت‌های شناخت مواردی که به ذهن خودشان و یا مدرس در آن لحظه و در زمان تدریس آن بخش نمیرسد را از دست بدهند.
- عدم تناسب با برخی از دروس:
روش تدریس انفرادی برای برخی از دروس و مباحث نه تنها بی فایده است بلکه میتواند منجر به از دست رفتن سرمایه باشد. عموما دروسی که از یک روتین ثابت پیروی میکنند معمولا این روش تدریس به دردشان نمیخورد.
به عنوان مثال درسی تحت عنوان شناخت انواع شخصیت بر اساس MBTI چون شامل موارد ثابتی است احتمالا نیاز به آموزش انفرادی ندارد.
- 7. نیاز به مهارت های خاص از سوی معلم:
معلمان برای استفاده از روش تدریس انفرادی باید اولا به موضوعی که میخواهند تدریس کنند کاملا مسلط باشند تا بتوانند بر اساس نیاز و توانایی مخاطب آموزش خود را ارائه دهند و دوما باید توانایی‌هایی مانند برنامه ریزی، مدیریت زمان و… برای دست یابی به اهداف آموزشی داشته باشند.
- عدم تمایل برخی از دانش پژوهان
برخی از دانش آموزان علی رغم مزیت‌های متنوعی که روش تدریس انفرادی دارد، علاقه دارند با دوستان خود و در یک کلاس عمومی آموزش ببینند و یا در سطح بالاتر و برای آموزش‌های مدیریتی و مثل آن افراد برای شبکه‌سازی و شنیدن تجربیات و ایده‌های سایر افراد ترجیح میدهند در کلاس‌های عمومی شرکت نمایند.
با وجود معایب ذکر شده، مزایای روش تدریس انفرادی بر معایب آن می چربد و این روش می تواند به عنوان روشی مؤثر برای ارتقای کیفیت یادگیری دانش آموزان مورد استفاده قرار گیرد.
انواع روش تدریس انفرادی
روش تدریس انفرادی به روش های مختلفی قابل اجرا است. در اینجا به برخی از رایج ترین انواع این روش تدریس که میتواند برای دانش پژوهان و البته مدرسین جذاب باشد میپردازیم:
- آموزش برنامه ای (PI):
- در این روش، محتوا به گام های کوچک و قابل هضم تقسیم می شود.
- هر دانش آموز به طور مستقل و با سرعت خود از طریق برنامه مشخص شده آموزش میبیند و پیشرفت می کند.
- در هر گام، دانش آموز باید به سوالات یا تمرینات پاسخ دهد تا به گام بعدی برسد.
- آموزش به کمک رایانه (CAI):
- در این روش، از رایانه برای ارائه آموزش به دانش آموزان به صورت انفرادی استفاده میشود.
- نرم افزارهای آموزشی متنوعی برای استفاده در این روش وجود دارد.
- رایانه می تواند به دانش آموزان بازخورد فوری و متناسب با تلاش و مهارتشان بدهد.
- آموزش تجویزی انفرادی (IPI):
- در این روش، برنامه آموزشی بر اساس نتایج آزمون های تشخیصی به هر دانش پژوهی داده میشود.
- این برنامه شامل اهداف آموزشی، فعالیت های یادگیری و… متناسب با نتیجه آزمون است.
- آموزش هدایت شده انفرادی (IGE):
- در این روش، معلم به دانش آموزان در انتخاب فعالیت های یادگیری کمک میکند.
- معلم همچنین به دانش آموزان در حین انجام فعالیت‌ها، با کمک معرفی منابع، راهنمایی موردی و حتی دادن اعتماد به نفس و انگیزه، کمک میکند.
- مطالعه مستقل:
- در این روش، دانش آموزان به طور مستقل و با راهنمایی معلم به مطالعه و یادگیری میپردازند.
- این روش می تواند برای انجام تحقیقات، پروژه ها و مواردی مثل این بسیار مفید باشد.
- پروژه های تحقیقاتی:
- در این روش، دانش آموزان به طور انفرادی یا گروهی به انجام تحقیق و پژوهش میپردازند.
- این روش به دانش آموزان کمک می کند تا مهارت های خود را در طول پژوهش ارتقا دهند و با ایده های جدیدی آشنا شوند.
- آموزش خصوصی:
- در این روش، معلم به طور خصوصی با یک دانش آموز کار میکند و مطالب و نکاتی که دانش پژوه نیاز دارد را به او آموزش میدهد.
- این روش می تواند برای دانش آموزانی که میخواهند در زمان کمی به مهارت و دانش قابل قبولی در یک زمینه دست یابند کمک کند.
انتخاب روش مناسب تدریس انفرادی به عوامل مختلفی مانند موارد زیر بستگی دارد:
- اهداف آموزشی
- نیازها و توانایی های دانش آموزان
- منابع و امکانات موجود
- ترجیح معلم
معلم می تواند بسته به اهداف آموزشی و نیاز دانش پژوه و البته تجربه خود از یک روش یا ترکیبی از چند روش برای تدریس انفرادی به دانش‌پژوهان استفاده کند.
مراحل اجرای روش تدریس انفرادی:
- تعیین اهداف و انتظارات آموزشی:
اولین قدم در اجرای روش تدریس انفرادی، تعیین اهداف و انتظارات آموزشی است. این اهداف باید با توجه به نیازها، توانایی ها و علایق دانش آموزان و هزینه ای که بابت آن قرار است پرداخت شود، تعیین شود.
- ارزیابی و سنجش سطح دانش و مهارت های دانش آموزان:
قبل از شروع برنامه آموزشی، لازم است سطح دانش و مهارت های فردیدانش پژوه مورد بررسی قرار گیرد تا برنامه‌ای آموزشی متناسب با نیاز خود دریافت نماید.
این کار میتواند از طریق آزمون های تشخیصی، تعیین سطح، مصاحبه و مواردی مثل این انجام پذیرد.
- طراحی برنامه آموزشی متناسب با نیازهای فردی:
بر اساس نتایج ارزیابی و همچنین اهداف تعیین شده و نیاز دانش پژوه مدرس باید برنامه آموزشی شامل اهداف، محتوا، فعالیت‌های کلاسی، تمرین‌ها و مواردی مثل این را به صورت دقیق و با زمانبندی مشخص، تعیین نماید.
- انتخاب منابع آموزشی مناسب:
برای اجرای برنامه آموزشی، معلم باید منابع آموزشی متناسب با برنامه تعیین شده در مرحله قبل را انتخاب نماید.
- ارائه آموزش به صورت انفرادی:
در این مرحله، مدرس باید به طور مستقیم و البته جداگانه برای هر دانش پژوه، با کمک منابع آموزشی انتخابی و بر اساس برنامه آموزشی تعیین شده در مراحل قبل، به ارائه آموزش و برگزاری کلاس انفرادی بپردازد.
- نظارت بر پیشرفت دانش آموزان:
معلم باید به طور مداوم بر پیشرفت دانش پژوهان از طریق پرسش شفاهی، آزمون‌های دوره‌ای، تکالیف و… نظارت داشته باشد تا در طول مدت زمان آموزشی اگر نیاز بود به اصلاح برنامه انتخابی بپردازد.
- ارزشیابی و سنجش پایانی
در پایان برنامه آموزشی، لازم است مدرس برای برآورد نتیجه آموزش و تدریس خود و البته میزان توانمند شدن دانش پژوه سنجش و آزمون پایانی ترتیب دهد تا با این بازخورد هم خود بداند کجای مباحث آموزشی بیشتر نیاز به کار دارد و هم دانش پژوه متوجه سطح و جایگاه خود شود.
در اینجا به برخی از نکات کلیدی در اجرای روش تدریس انفرادی اشاره می شود:
- ایجاد رابطه ی صمیمی و موثر بین معلم و دانش آموز.
- فراهم کردن محیطی امن و حمایتی برای یادگیری.
- ارائه ی بازخوردهای سازنده و تشویقی.
- توجه به تنوع سبک های یادگیری دانش آموزان.
- استفاده از روش های خلاقانه و متنوع در آموزش.
با توجه به این مراحل و نکات، می توان روش تدریس انفرادی را به طور موثری اجرا کرد و به ارتقای کیفیت یادگیری دانش آموزان کمک کرد.
اگر مدرس و یا صاحب کسب و کار آموزشی هستید، به شما پیشنهاد میکنیم مقاله‌های زیر را هم مطالعه نمایید: